Üçlü savunmalar yalandır, bitmiştir denir hep. Bu tezin içini 2014 Dünya Kupası boşalttı. Lafı çok uzatmanın manası yok, takımlar dörtlü savunmalarda ileri çıkan iki beke karşı antitezi bu anlayışın daha direkt versiyonunu kullanarak üretti. Daha doğrusu belli ölçütlerde üretmeye çalıştı. Şöyle düşünelim. Bir teknik adam hücuma çıktığında daima geride 3 futbolcu bırakmayı arzular. Hücumunu pekiştirmek için kanatlarda görev alan oyuncularını ceza sahasına yaklaştıran teknik adamlar, bu şekilde beklerine alan açarlar. Bekleri de bu alandan faydalanıp sürekli bindirir ve hücumda çoğalma yaşanır, bekler de bu yüzden stoperden değil hücumculardan devşirilir. Tabii bekler çıktığında geride sadece 2 stoper kalıyor ve bu durumu teknik adamlar zerre tercih etmiyor. Çünkü etkin bir hızlı hücum genellikle 2-3 oyuncunun çabuk çıkmasıyla gerçekleşiyor ve az adamla yakalanmamak hatta genellikle ”spare man”(boş adam) prensibine sadık kalmak adına 3 oyuncuyu geride bırakmaya gayret ediyorlar. Boş olan adam markaja gitmez ve genellikle süpürücüdür. Bu geride bırakılan en az 3 oyuncunun ikisi stoperdir, bir diğeri de Fenerbahçe örneğinden özellikle aşina olduğumuz şekilde Mehmet Topal’dır. Karşılanan hızlı hücumlarda topa basan ya da kanat kademesine giren oyuncunun ve süpüren adamın kim olduğu anlık belirlenir. Daha direkt olarak bu düzeni oynamanın bir diğer yolu da 3-5-2 ve 5-3-2 geçişini sağlamak. Bu düzeni oynamak kolay değildir aslında.
Şöyle ki, savunma sadakati ve özellikle doğru kademe getirmek çok önemli. Dünya Kupası özelinde bakalım bu işe. Takımlar iyi alan daraltıp yerleşik savunma düzenine hiç oturmamış ve bu sebeple savunma konsantrasyonu düşük olan takımlara karşı çok etkileyici hücum performansları sergiledi. Ayrıca geri beşlide hiç alan vermemeleri dikkat çekti. Juventus örneğinden de bildiğimiz üzere 3-5-2 avantajlar yaratsa da kanatlarını etkin kullanan bir takıma karşı bek ve sol/sağ stoper arası verilen alan kötü sonuçlar doğurabiliyor. Bu tip takımlar genellikle hızlı hücuma çıkıp az kullandıkları topa doğru hükmederek sonuca gidiyorlar. Rakibin topa sahip olma bakımından kurduğu dominasyona rağmen reaksiyon vererek, yani ”cevap futbolu” oynayarak skor bulan takımlar öne çıktı. Bu cevap futbolunu üç stoper ile oynayan takımlara şöyle bir göz atalım.
MEKSİKA
Meksika düzeninin en ama en kritik adamları hiç kuşku yok ki kanat bekleri. Miguel Layun ve Paul Aguilar’ı önde kullanmayı tercih eden Meksika, sadece skor avantajını elde ettiğinde 5-3-2 geçişini yapıyor. Onun haricinde Layun ve Aguilar’ı biraz daha önde kullanan Meksika’da kanat bekleri genellikle rakip bekleri sindirmek ve hücumda çoğalmak için kullanılıyor. Örnek olarak Brezilya maçını verelim. Ochoa’nın yıldızlaştığı maçta Layun ve Aguilar ikilisini özellikle ikinci yarının başlarında çok fazla ileri çıkardı Meksika. Bunun temel amacı Marcelo ve Alves’i çok çıkarmamak ve sürekli onları baskı altında tutmak oldu, ve başardılar da. Ancak tempo çok uzun sürmedi ve Meksika merkezi biraz sinince Brezilya yine insiyatif aldı. Meksika bu düzenle baskı kurduğu anlarda etkili olurken, bu baskı sonucu rakibin hatlarını kopardı ve kapılan toplarla o hatların içine özellikle Dos Santos’u sızdırdı. Rakibin topa sahip olduğu futbolda direkt hücumlarla karşılık verdiler, Dos Santos’un etkili oyunu, bekleri dahil etmesi ve Oribe Peralta ile iyi anlaşması ise grupta 7 puan aldılar. Madalyonun ters yüzü de var tabii.
Beklerin bu kadar tempolu olup öne fırlaması mesafeleri savunma anlamında iyi ayarlayamamalarını ve reaksiyona karşı reaksiyon yemelerini sağlıyor. Layun-Moreno ve Rodriguez-Aguilar arası bırakılan alanlardan en iyi istifade eden takım Brezilya oldu ancak onlar da Ochoa engeline takıldı özellikle. Agresif ancak biraz dengesiz bir takım Meksika, 3-5-2 ve 5-3-2 geçişini skor üstünlüğüne sahip olmadığı sürece Layun ve Aguilar’ın bir takım aksaklıkları yüzünden tam olarak yapamıyorlar ve alan bırakıyorlar. Hollanda maçında bu Robben ve Sneijder karşısında sıkıntıya sebebiyet verebilir. Özellikle Robben’in taşıyıcılığı ve Sneijder’in (van Persie ile birlikte) final bölgesinde yaratacağı olası sıkıntıya karşı ne üretecekleri merak konusu.
ŞİLİ
Belki elendiler ancak Jorge Sampaoli’nin takımı futbolseverler için zevk veren bir takım oldu. Hollanda Milli Takımı teknik sorumlusu Louis van Gaal takımın tarzını Meksika’ya çok benzetti ve haklı olduğuna da inanıyorum. Yüksek tempo, yüksek eforlu pres ve dar alan oyunu takımın temel karakteristikleri. Oyuncularının versatilliği (çok yönlülüğü) sebebiyle kolaylıkla dörtlü savunma düzenine geçiş yapabilen Şili, Meksika’nın ofansına göre biraz daha hareketli bir hücum topluluğuna sahip. Hatlar arası hareket yapacak, koridor koşuları yapacak oyuncu sayısı çok daha fazla ki zaten Vargas ve Alexis gibi iki uç oyuncusunun sürekli kanatlara deplase olup bu bölgelerde adam fazlalığı yarattığını görüyoruz. Hollanda karşısında bu düzen ilk kez tıkandı ve Alexis’in kanada getirdiği yardıma rağmen Isla’nın koşu alanını çok iyi kilitleyen Hollanda, Şili’ye topu bırakıp onların pres üzeri tempolu çıkmasına engel olmakla kalmayıp hücumlarını kilitlemeyi bildi. Savunma emniyetleri de Meksika kadar iyi değildi, söylemek lazım. Sebepleri fazlasıyla mevcut.
Uyguladıkları ön alan presi riskli, göze hoş geliyor hatta alanı daraltıp hızlı çıkmaları. Brezilya’yı ve Hollanda’yı özellikle sürekli uzun topa sürüklediler. Ancak atlanan bir durum oldu. Her iki ekibin de hücumcuları o uzun topları kontrol ettikleri an hareket alanı yakaladı ve tehlikeli oldu. Çok top alamadılar belki ancak aldıklarında fark yarattılar, özellikle Robben ve Hulk. Boy dezavantajları var, oynadıkları yüksek eforlu oyun onların maç sonlarını diledikleri etkinlikte oynayamamalarını sağlıyor. İdealist bir takımdı Şili, turnuva pragmatizmine sahip değildiler ve elendiler. Yine de iz bırakan, keyifli bir takım oldular. Belki de enerjilerini ayarlayıp defolarına çalışsalar farklı bir takım olacaklardı.
KOSTA RİKA
Üç stoper ve iki kanat beki ile sahaya çıkan takımlar arasında en etkileyici performansı sergileyen takım, beklenti olarak turnuva başlamadan hiç değer verilmeyen Kosta Rika oldu. Bek ve stoperlerinin arasındaki alanı çok dar tutan Kosta Rika, Meksika ve Şili’nin aksine ileride sadece 1 oyuncu bırakıp orta alan güvenliğini biraz daha yüksek tutmaya çalışıyor. Savunma merkezinde oynayan 3 stoperden birisi toplu oyunda orta alana çıkıp pas trafiğini arttırmaya yönelik hamleler yapıyor ve Kosta Rika topa sahipken de kaptırıp kolay yakalanma durumundan mümkün mertebe kaçıyor bu şekilde. Savunma anlayışı ise çok oturmuş görünüyor ve Alvaro Saborio gibi kritik bir eksiğe rağmen düzeni doğru oturttular, tepeden tırnağa dek. Topu rakibe bırakıp çabuk çıkmayı amaçlıyorlar ve bunun için de Christian Bolanos ve Bryan Ruiz gibi topa hakim kanat oyuncularının önünde santrfor olarak aslen santrfor olmayan Joel Campbell’ı kullanıyorlar. Onun topa doğru hareketlenmesi, yani orta alana yaklaşması sonucu stoperlerin de peşine takılması ile birlikte açılan alandan kanat oyuncuları yararlanabiliyor. Christian Gamboa’nın ileri çıkışları sonucu da arzu edilen adam fazlalığı yakalanmış oluyor.
Saha içi gol yemedi Kosta Rika ancak savunmasını ileri çekip alan daraltmaya yöneldikleri vakit savunma arkasına adam kaçırabiliyorlar, örneğin Balotelli’nin kaçırdığı pozisyonlar. Turnuvanın en sert, en agresif, en arzulu takımlarından biri Kosta Rika ancak belli başlı defoları var ve gruptaki üç maçta da topu rakibe teslim edip bu şekilde kendi organizasyonlarını sahaya yansıttılar. Ancak karşılarında yine topu rakibe bırakmayı seven, sert savunma yapan bir takım çıktıklarında neler yapacakları, nasıl bir esneklik gösterecekleri merak konusu. Ana test, Yunanistan.
URUGUAY-İTALYA
Biri ilk turu geçip elendi, bir diğeri de ilk turdan sonra evine döndü. Her ikisi de hayal kırıklığı oldu ve her ikisi de yeri geldi üçlü uyguladı. İtalya ve Uruguay da üçlü savunmaya yatkın kültürler aslında, ancak özellikle İtalya’da falso yaratan durumlar oldu. İngiltere maçında üçlü savunmayı direkt olarak uygulamadılar ancak saha içindeki kaymalarla birlikte bu kıvama geldi. Şöyle ki, İngiltere’de Sturridge’e destek veren ikinci adamın (Rooney veya Welbeck) koşularına önlem olarak üçüncü adamı bulundurmak adına de Rossi stoperlere çok yakın oynadı. Spare man prensibine geri dönmüş olduk böylelikle.
Yine de İtalya çok pozisyon verdi aslında. De Rossi’nin geri çıkmasından kaynaklı olarak ileri çıkan Chiellini ve Darmian’ın bek rolü birden değişti ve daha ileride savunmak zorunda kaldılar, kanat beki oldular yani. Buna bağlı olarak alan kapamakta zorlandılar ve birebirlerde olsun, derin toplarda olsun İngilizlerin atletizmini savunmakta zorlandılar. Maçı kazandılar bir şekil ancak iyi işaretler vermediler ki Uruguay maçındaki düz 3-5-2 denemesi bunun göstergesiydi. İlk maçta ofansif olarak Candreva ile uyumlu olan ve iyi bir hücum performansı sergileyen Matteo Darmian’ı önce sol bek yaptı Prandelli Kosta Rika maçında. Sonrasında 3-5-2′ye dönüşte sağ kanat beki olarak kullandı ve Darmian bu rolün oyuncusu olmadığını güzelce kanıtladı. Ters kanatta yine De Sciglio aynı sorunu yaşayınca akla ”Nerede o Maggio’lu, Giaccherini’li akan İtalya” sorusu geldi tabii ki.
Uruguay-İtalya maçı güzel bir örnek aslında, çünkü o maçta İtalya’nın 3-5-2 çıktığını gören Oscar Tabarez hemen ona göre esneklik gösterip kendisi de 3-5-2′ye döndü. Tabii başlangıç planı olarak çıkardığı onbir ile defosuz bir 3-5-2′ye dönmek mümkün değildi, zira sağ kanadı parselleyecek bir oyuncu yoktu elinde. Ana planı sol bek Alvaro Pereira ve sağ bek Martin Caceres ile dörtlü savunma oynamaktı, ancak bundan bahsi geçen hamleyi yaparak döndü ve Caceres’i stopere çekip Pereira’yı biraz daha ileri iterek sağ kanada da Alvaro ”Tata” Gonzalez’i monte etti. Maçın ikinci yarısına girerken de altın dokunuşu yapıp Lodeiro’yu kenara alarak Maxi Pereira’yı sahaya sürdü. Maxi Pereira gibi o mesafeyi iyi oynayabilecek bir oyuncuyu sahaya sürerek doğal bir beşliye dönen Tabarez, Gonzalez’i de yerine, yani merkeze çekerek taşları yerine oturtmuş oldu. Buna bağlı olarak baskıyı kuran Uruguay, Marchisio’nun atılması sonucu Caceres’i de biraz daha orta alana yakın kullandı, adam fazlalığını eline geçirdi ve baskı kurup sonunda golü attı ve turladı.
Kolombiya faciası
Aynı Uruguay bu kez ilk saniyeden itibaren İtalya maçının ikinci yarısında kullandıkları savunma düzeniyle çıktı maça. Kanatlarda Pereira’lar, merkezde ise Godin-Gimenez ve Caceres vardı. Kolombiya’nın sahanın her diliminde yaptığı büyük baskı, ve özellikle ön alanda Teofilo-Jackson-Cuadrado üçlüsüyle stoperlere direkt baskı kurması Uruguay’ın bir an bile top yapamamasını sağladı. Cuadrado’nun inanılmaz atletizmi, enerjisi ve baskısı Alvaro Pereira’yı ilk yarı sonunda neredeyse seruma bağlatıyordu. Ki nitekim Kolombiya’nın ikinci golü de Pereira’nın kanadına atılan bir topta Cuadrado’nun enerjisi ile geldi.
İlk görüntüde Pereira ile birebir kalan Cuadrado, pası yapıp öne fırlıyor, Pereira takip edemeyince de bomboş pozisyonda Cuadrado(ikinci görüntüde) topu rahatlıkla indiriyor ve James golü atıyor. Pereira’yı çok hırpaladı Cuadrado, baskı yaptı, enerjisi ile zorladı ve savunma zaafından faydalandı. 3-5-2′de kanat oyuncusu ve stoper arasındaki dengeyi korumak önemlidir, bu da ”nasıl oynanmamalı” sorusunun cevabıdır. (görüntüde kırmızı daire ile çevrili oyuncu Pereira, mavi daireli ise Cuadrado)
HOLLANDA
Turnuvaya 1 ay kala ”hangi takım üç stoperli düzene geçmez” diye bir soru sorsanız muhtemelen cevap olarak başı çekecek 5 ülkeden biri Hollanda olurdu. Ancak gerek Kevin Strootman’ın sakatlığı, gerek ise savunma düzeninin Van Gaal tarafından yeterli görülmemesi sonucu taktiksel anlayışta değişikliğe gitti Hollanda. Üç stoper kullanıp iki kanat beki ile de karşılayıp hızlı hücum takımına dönmekti temel amaç ki turnuvada sadece bugüne dek 3 net hızlı hücum golü bulmaları bunun delili oldu. Düzeni anlatmak çok zor değil. Geride karşılamak, alanı dar tutmak, mesafeleri doğru ayarlamak ve orta alanda yapılan baskı sonucu topu kapıp Sneijder-Robben ve Van Persie üzerinden sonuca gitmek. Geriden oyun kurarken bazı maçlarda yenen baskı sonucu sıkıntı yaşadılar ve burada ilk tercih uzun top oldu ki Hollanda’nın temel sorunu burada gizli. Topa sahip olmada sorun yaşıyorlar, defanstan orta alana kayan oyuncu yok ve buna bağlı olarak pas kanalı yaratmakta sıkıntı yaşıyorlar. Baskıyı kıramıyorlar bu şekilde ve uzun toplarla Robben veya van Persie üzeri rakibi zorlamaya çalışıyorlar. Bu dediğimiz olay ”reaksiyon” futbolu, yani yazının başlığının da anlattığı gibi ”cevap futbolu”. Rakibe hakimiyeti teslim edip direkt hücumlarla sonuca gitmek temel amaç. Hollanda bir tek maçta rakibi 3-5-2 ile kıramadı, o da Avustralya maçı oldu. Avustralya direnci, erken baskısı ve fiziki oyunu sayesinde Hollanda’yı çok zorladı ve Hollanda’ya top kullanma imkanı vermedi. Ancak devreye girerken stoper Indi’nin yerine Memphis Depay’ı sahaya sürüp sahayı genişleten ve daha çok pas imkanı yaratan bir Hollanda vardı sahada. Bunun sebebi de 4-3-3 dönüşü oldu. Depay girince 4-3-3′e döndüler, topa daha hakim oldular ve maçı da kazanmayı bildiler. Yıldız kim oldu? 1 gol 1 asist ile tabii ki Depay.
Velhasılkelam, İspanya ve Şili maçlarında başarılı bir savunma performansı sergileyen ancak Avustralya maçını almak için taktiksel esnekliğe gerek duyan bir Hollanda takımı vardı. Turnuvanın ilerleyen sürecinde ne tür rakiplerle karşılaşacakları az çok ortada. Rakiplerin tarzı değişiklik gösterecek ve buna bağlı olarak taktiksel esneklik gerekecek. Ve turnuvanın en iyi teknik direktörü de başlarında…
CEZAYİR
Buraya çok kısa değineceğim çünkü sadece 1 maçta gerçekten 3lü savunma ile çıktılar sahaya. Turnuva boyunca Carl Medjani’yi ön libero kullanan Cezayir, Kore maçında ise biraz daha değişik bir oyun oynayıp Medjani’yi iyice stoperlerin arasına gömdü ve bekleri ileri çıkardı. Bu geri üçlüden gelen uzun topların hedefi genellikle Islam Slimani oldu ve Slimani üzeri oynanan bu fiziksel futbol, Kore’nin fiziksel handikaplarını ayyuka çıkardı. Uzun toplar, duran toplar ve Slimani üzerinden oynanan toplarla tam 4 gol bulan Cezayir, Kore’yi yendi ve sonunda tur atladı. Belçika maçında bu düzen, sonunda yenilen baskıya dayanamama ve yan topları savunamama kaynaklı olarak alarm verdi ve maçı kaybettirdi. Çünkü baskı merkezi yoktu, Cezayir topa baskı yapmıyordu ve sadece kendi kalesinin 20 metre ilerisinde rakibi bekliyordu. E böyle olunca maç elden kayar, gider tabii.
SONUÇ
Üçlü savunma oynama kalitesi belli başlı birleşenlerin belirlediği bir şey. İki kanat bekinin vücut kalitesi ve kat ettiği mesafe kadar yaptığı ileri geri katkı ve özellikle stoperlerle arasındaki mesafe belirleyici oluyor. Bu mesafenin belirleyici olma sebebi kademe anlayışının oturmasıdır. Çok basit bir örnek. Kanat beki geçildiği an yardıma sağ stoper gelecek, ve ”spare man” avantajı ortadan kaybolacak. Çünkü gelen yardım sonucu merkezde iki santrforu iki stoper karşılayacak ve boş olan bir oyuncu olmayacak, zira ters kanat bekinin de savunması gereken bir oyuncu daha oluyor. 3-5-2 Hollanda özelinde konuşmak gerekirse çift santrfor veya ceza sahasına tek santrforun yanında sürekli ikinci bir oyuncuyu da sokan takımlara karşı önlem olarak kullanıldı. Bu düzenin ayrıca avantajı yine Hollanda üzerinden konuşmak gerekirse şu oldu. İki inanılmaz ofansif kanat bekini 4-3-3 düzeninde Robben ve Lens karşılamış olsa maç içinde çok yorulacaklardı, hücum tehditleri azalacaktı ve geride daha az adamla karşılanacaktı rakip. Şimdi Lens’ten feragat edildi ancak Robben ileride ve savunma görevi az, buna bağlı olarak rakip bekleri direkt olarak Hollanda’nın çizgideki oyuncuları karşılıyor ve kademe anlayışı da oturmuş görünüyor. Merkeze giren kanat forvetleri ve santrforları karşılamak için 3 tane stoper hazır bulunurken orta sahadan ceza sahasına girmek isteyen oyuncuları karşılamak için yine üçlü bir orta saha merkezi hazır bulunuyor. Bunun dezavantajları yok mu? Tabii ki var, ancak bu bir turnuva ve tek bir gol üretip yememek bile şampiyonluğa taşıyabiliyor.
Öncelikle bu bir reaksiyon düzeni, baskı kurup hızlı çıkmaya dayalı. İleride çoğalmanın zorlaştığı ve yenilen karşı baskının oyun kurmada sıkıntı yarattığı bir düzen. Hollanda örneğinde orta sahanın sürekli atlandığını gördük, görüyoruz zaten. Uruguay örneğinde yapılan baskı ve rakibin atletizmine karşı oyunun içine girememe ve sonunda yorulup takip edememe gibi belirtiler gördük. Ki Kolombiya oyunun yönünü çabuk değiştirme ile mesafesi iyi ayarlanmayan savunma düzeninin ne kadar hassas olduğunu kanıtladı. 3-5-2 (5-3-2) oyununu oynamak zordur, uzun çalışma ister ve özellikle de iyi bir fiziki direnç ister. Yoksa olmaz, turnuvanın da bize öğrettiği bunlar oldu. Ancak her ne olursa olsun, futbol çark oyunudur. Bazı düzenlere panzehir bulmak için ”öldü” denilen 60′lı yıllar taktikleri bile tekrar sandıktan çıkarılıp yeşil sahaya uyarlanabilir. Tıpkı bu düzen gibi. Üçlü savunma ölmez, bunu unutun…
